2016 was het jaar van het boek. Op Dorsoduro plaatste ik dagelijks een schilderij van iemand die een boek leest.
Nu het jaar voorbij is wil ik graag de balans opmaken. Waarna het jaar definitief in de boeken kan.
Achter de selectie van de schilderijen zat geen enkel plan Het was puur toeval wie er op welke dag aan de beurt kwam. Het enige waar ik een beetje op lette, was dat oud en nieuw(er) elkaar een beetje redelijk afwisselden. Vaste volgers waren alert en reageerden af en toe. ‘Hé, eindelijk weer eens een lezende man.’ Een enkele keer kreeg ik suggesties toegestuurd, maar altijd maakten die al deel uit van mijn verzameling op Pinterest.
366 portretten van boeken lezende mensen. Hoe waren ze verdeeld?
Op 269 schilderijen waren vrouwen afgebeeld, 72 waren er van mannen, 24 van kinderen. Opgeteld is dat 365.

En dat klopt, want op een schilderij stond een genderneutrale lezer, ten minste het geslacht kon niet eenduidig worden vast gesteld.
Op 14 van de 366 schilderijen lezen diverse personen een boek. Soms echt één boek, soms hebben alle personen op het schilderij hun eigen boek. Op twee van die schilderijen gaat het nadrukkelijk om een moeder en een kind. En op tien schilderijen leest iemand voor aan een ander. De schilderijen waarop naast de lezer nog iemand anders is afgebeeld, maar die in de voorstelling geen vooraanstaande rol speelt, heb ik niet geteld. Net zo min als de voorstellingen van lezers met dieren. Er schieten me vier honden te binnen, tegen twee poezen. Maar zeker weten doe ik dit niet.
In percentages:
Vrouwen 73,5 %
Mannen 19,5 %
Kinderen 6,7 %
Onbekend 0,3 %

Schilders
Waar het beeld bij de lezers een overgrote meerderheid vrouwen laat zien, is dat bij de schilders andersom. Van de 366 schilderijen zijn er 292 gemaakt door mannen, de resterende 74 door vrouwen. 79,8 % mannen tegenover 20,2 % vrouwen. Maar de conclusie dat mannen vrouwen schilderen en andersom deugt niet. Van de 74 vrouwelijke schilders portretteerden er 56 een lezende vrouw. Eén schilderde een zelfportret, Lucia Anguissola. Ook haar zus Sofonisba is een van de 74 schilderende vrouwen.
Een andere opvallende statistiek: Van de vrouwelijke lezers waren er veertien geheel of gedeeltelijk ontkleed. Hiertegenover staat één man die in zijn zwembroek in het opblaasbadje van zijn kind een boek leest.

Kortom, een ironische voorstelling over een egoïstische vader. Maar ook een voorstelling die laat zien dat je door het lezen van een boek de wereld om je heen makkelijk vergeet. Een dergelijke voorstelling kwam vaker voor, vooral dienstmeisjes hadden de neiging door een boek hun werk te vergeten. Uiteindelijk ligt hier ook een verklaring voor de populariteit van het vastleggen van lezende mensen. Door stil te moeten zitten, kan een model geïrriteerd raken, dat het proces te lang duurt. Geef het model iets passiefs te doen en het wordt ineens veel makkelijker. Een tweede categorie portretten met een boek, al dan niet lezend, is dat een boek gezien wordt als attribuut van wijsheid. Het verschaft een zekere status. Bijvoorbeeld aan Lee Kuan Yew, premier van Singapore, Laura Bush, echtgenote van de Amerikaanse president of staalmagnaat Andrew Carnegie.

Beroemd
Hiermee zijn al enkele beroemdheden genoemd. Er zijn er nog meer. Dante Alighieri komt vier keer voor, twee keer wordt hij zelf afgebeeld, twee keer Paolo en Francesca, personages uit zijn Divina Commedia. De jonggestorven dichter John Keats kwam twee keer langs, zijn collega-dichter Alfred Lord Tennyson één keer, net als William Shakespeare en schrijver Lev Tolstoj was eens model. Verder putten schilders uit de bijbelse geschiedenis met voorstellingen van Maria Magdalena, in vier verschillende fases van kuisheid. En soms kreeg het schilderij zelf bekendheid door gebruik voor een boekomslag, of zoals dezelfde Andrew Carnegie op een postzegel.
Herkomst
Ten slotte wil ik nog iets melden over de herkomst van alle schilderijen. Het internet blijkt hier een zegen. Musea zetten hun bezit online en dan is het eenvoudig te vermelden waar het origineel te zien is. Lastiger is dat als het gaat om veilingcatalogi. Vaak wordt niet vermeld wie de koper is en waar het schilderij gebleven is. Vandaar een groot aantal keren ‘verblijfplaats onbekend’. Tegelijkertijd zetten die veilingcatalogi je op het spoor van talloze onbekende kunstenaars. Om daar dan weer gegevens van te vinden is niet altijd even makkelijk. Wikipedia is een interessante, maar niet altijd even betrouwbare bron. Soms gaat het om nationaal bekende kunstenaars uit landen als Polen, Hongarije of Roemenië. Google translate helpt soms een klein eindje op weg, maar het blijft een puzzel.
Anders is dat bij eigentijdse kunstenaars. Daar zijn hun eigen websites de belangrijkste bron. Maar vaak ook beperkt, door wat ze wel, maar vooral niet over zichzelf willen prijsgeven. Daarnaast kan internet een vloek zijn doordat iedereen er informatie kwijt kan, iedereen elkaar al snel kopieert en er op die manier verschillende namen aan één schilderij gekoppeld wordt. Goed kijken naar de afbeelding helpt dan om het werk te koppelen aan de juiste persoon.
2016 Het jaar van het boek zit erop. De publicaties blijven op de website beschikbaar. En misschien zal ik hier en daar nog iets aanpassen. Het was leuk om te doen. Maar ik ben wel blij dat 2017 niet zo’n uitgesproken thema heeft.