Dat Nijmegen-Oost een Romeins verleden heeft, mag genoegzaam bekend zijn. Vermoedelijk rond 19 voor het begin van onze jaartelling arriveerden hier de eerste Romeinse soldaten. Ze bouwden een legerkamp op de Hunnerberg en het Kops Plateau, waarvandaan ze mijlenver uitzicht hadden over het gebied aan de overkant van de Waal. Nadat het kamp bij de Bataafse opstand van 69-70 was platgebrand, kwam er een nieuw legerkamp, iets dichter richting het centrum van de huidige stad. Dat er van dat Romeinse verleden weinig tot niets bewaard is gebleven, is helaas ook bekend. Hier geen bouwwerken zoals in Trier of in Nimes.
Nee, in Nijmegen moeten we het doen met voorwerpen die zijn opgegraven en sporen van fundamenten van bouwwerken, bijvoorbeeld van een grote markthal en een amfitheater. Daarnaast zijn er de visualisaties, zoals de Neptunusring op de plek waar zeer waarschijnlijk een aquaduct water aanvoerde naar het kamp of een goedkoop ogende zuil, midden in een woonwijk. De meest indrukwekkende visualisatie vond plaats in 2005, toen Nijmegen haar 2000-jarig bestaan vierde. Scholieren van drie basisscholen in de buurt en van het Canisius College vormden samen met buurtbewoners hand in hand een langgerekt lint om zo de omtrek van het legerkamp zichtbaar te maken.
Sinds kort is er een nieuwe visualisatie. Onder het kantoorgebouw dat architect Sandor Bodon in 1976 bouwde voor het Nederlands-Duitse concern Estel en dat enkele jaren geleden werd verbouwd tot appartementencomplex, schilderde Sander Dolstra een Waalpainting. Te zien zijn een schreeuwende legerofficier, twee elkaar bevechtende gladiatoren en een vrouw. De legerofficier verwijst naar het kamp op die plek. De gladiatoren bevochten elkaar in het naburige amfitheater. Maar wat is de betekenis van de vrouw? In De Gelderlander van 23 mei jl. verklaart Dolstra haar rol als volgt: “Als het over Romeinen gaat, zie je meestal soldaten, keizers of gladiatoren. Maar er woonden hier natuurlijk ook vrouwen, niet in het legerkamp want daar mochten ze niet komen, maar wel in de nederzettingen rondom het kamp. Ik vind het belangrijk om daar de aandacht op te vestigen.”
Zeker is dat belangrijk, maar de manier waarop Dolstra het doet, had beter gekund. Nu is ze alleen afgebeeld omdat ze vrouw is, niet omdat ze een essentiële rol speelde in die samenleving. De officier gaf leiding in het kamp, de gladiatoren zorgden voor vertier voor de soldaten. Misschien geldt dat ook wel voor de vrouw, maar ze kan ook de echtgenote van de officier zijn geweest. Wat was precies de positie van deze vrouw, haar functie, haar betekenis? Dat is wat je in zo’n verhalende voorstelling zou moeten laten zien. En dat gebeurt nu niet. Ze lijkt er een beetje met de haren bijgesleept, zo van, o ja, er waren ook nog vrouwen. Uiteindelijk bewijs je daarmee de (Romeinse ) vrouwen van toen geen dienst, maar de bewoners van nu, aan wie je het verhaal van toen wilt vertellen, evenmin.
Heel veel is er over Theophanu verder niet bekend. Wel weten we dat ze tijdens haar leven acht keer in Nijmegen is geweest. Verder is er een verband te leggen tussen de Nicolaaskapel op het Valkhof en Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk. Het maakt Theophanu tot een belangrijke figuur in de Nijmeegse geschiedenis. Het was voor Studio Hartebeest niet eenvoudig om Theophanu in een muurschildering te vereeuwigen. Er zijn maar weinig afbeeldingen van haar. Uiteindelijk kozen Maaike van den Heuvel en Gerco Hiddink voor een wat statische weergave van de keizerin, gebaseerd op een eigentijdse bron. Om haar heen zijn passages uit haar leven te zien.
In de doorgang van het Kelfkensbos naar de Sint Thomashof schilderden Remco Visser en Naamloozz (Kenneth Letsoin) eerder dit jaar een Romeinse soldaat. In zijn linker hand houdt hij een zwaard dat dreigend naar de toeschouwer wijst. Zijn blik is minder vastberaden. Rechts naast de soldaat is een vrije interpretatie van een aquila te zien, het veldteken waarmee elk Romeins legioen met zich meedroeg. Deze muurschildering zou herinneren aan de Bataafse opstand in 69-70.
