Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Muurmuseum: David

14 september 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Muurmuseum, David, Michelangelo, Nevers

Op een soort eilandje tussen de Rue François Mitterand, de Rue Courte, de Rue Hippolyte Taine en de Rue de Remigny in Nevers zit Pharmacie Bernamont. Door de ligging van de straten is de apotheek smal en diep. Verder is het een apotheek zoals er in Frankrijk heel veel zijn, met grote groene kruisen oplichtend aan de gevel. Toch beschikt Pharmacie Bernamont over iets, waardoor je hem niet snel vergeet: een muurschildering boven de ingang. We zien frontaal het ontblote bovenlijf van een man met zijn hoofd naar links gedraaid. Alleen zijn linker onderarm is zichtbaar, met de hand ter hoogte van de schouder. In zijn hand houdt hij een tak met bladeren, mogelijk een lauwertak. De hele voorstelling is in grijs en wittinten. Alleen het blad is groen.

David van Michelangelo stond model voor een reclameschildering in Nevers

Wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis, ziet direct de gelijkenis. Onmiskenbaar is deze voorstelling gebaseerd op de David van Michelangelo, die in Florence voor het Piazza della Signoria voor het Palazzo Vecchio staat. Michelangelo kreeg in 1501 de opdracht om het beeld te maken van Piero Soderini, een Florentijnse koopman, die gekozen was tot kanselier van de nieuw gestichte republiek Florence. De stad had net een beroerde periode achter de rug. De geestelijke Girolamo Savonarola, wars van weelde en rijkdom, had zich een groot aantal aanhangers in de stad weten te verwerven en hij voerde gedurende enkele jaren een waar schrikbewind. Dat de stad deze dwingeland had weten te overleven, was voor Soderini reden om een beeld te bestellen dat kracht en moed zou uitdrukken. Michelangelo, die eerder vanwege Savonarola zijn vaderstad had verlaten, keerde terug en voldeed met zijn David prima aan de opdracht.

Kracht en moed kun je David, die volgens de verhalen uit het Oude Testament met zijn slinger de reus Goliath had verslagen, niet ontzeggen. Michelangelo verrichte ook een krachttoer. Inclusief voetstuk schiep hij een beeld van ruim vijf meter hoog. Anatomisch deugde het beeld volledig, maar perspectivisch moest het ook kloppen. Want als je als gewone sterveling naast een beeld dat drie keer zo hoog is staat en naar boven kijkt, dan oogt het hoofd als snel te klein. Dat begreep Michelangelo en hij loste het uitstekend op. Ook het feit dat er voor het eerst een groot beeld van een naakte man in het straatbeeld kwam te staan, kun je zien als een teken van overwinning op de ideeën van Savonarola, die het beeld om deze onzedelijkheid gegarandeerd aan diggelen zou hebben geslagen.

Pharmacie Bernamont in Nevers met een reclameschildering die gebaseerd is op de David van Michelangelo

David werd wereldberoemd en op diverse plekken in de wereld zijn er replica’s van het beeld geplaatst, in Marseille en Nice, in het Victoria and Albert Museum in Londen en in Recife (Brazilië) en Montevideo (Uruguay) in Zuid-Amerika. De beroemdste replica staat in Florence. Daar werd het origineel in 1873 naar binnen gehaald om het te beschermen tegen weersinvloeden. En sinds 1910 staat er een replica op de oorspronkelijke plek.

En in Nevers drukt dus een geschilderde David zijn stempel op het straatbeeld. Hoe die daar gekomen is, weet ik niet. In de geschiedenis van Pharmacie Bernamont heb ik me niet verdiept. De tak die David hier in zijn hand houdt, duid ik als geneeskrachtig.
Wat ik nog wel een prettige bijkomstigheid vind is dat David zijn blik gericht heeft richting de Rue Hippolyte Taine. Taine werd in 1866 aan de École nationale supérieure des beaux-arts en vijf jaar later aan de Universiteit van Oxford benoemd tot hoogleraar Kunstgeschiedenis.



Categorie: beeldhouwkunst, Muurmuseum, schilderkunst Tags: David, Michelangelo, Nevers

Dwarskijken: Lucy

6 september 2022 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Dwarskijken, Lucy, Luc Besson, Michelangelo, John Lennon en Paul McCartney

In 1974 ontdekte de Amerikaanse paleoantropoloog Donald Johanson in de deelstaat Afar in Ethiopië een skelet. Nader onderzoek leerde hem dat het de beenderen van een vrouw betrof en dat ze meer dan drie miljoen jaar oud moesten zijn. Ook concludeerde Johanson uit bepaalde kenmerken van het skelet dat hij te maken moest hebben met de vroegste mensachtige uit de geschiedenis. Hij gaf haar de wetenschappelijke naam Australopithecus Afarensis, Australopithecus naar het typesoort, zoals de Australische antropoloog in 1925 benoemd had, en Afarensis als verwijzing naar de vindplaats in Afar. Maar Johanson gaf zijn vondst ook een populaire naam: Lucy.

Dat Lucy Lucy ging heten, is te danken aan John Lennon en Paul MacCartney. Johns zoon Julian liet als drei-jarige op een dag een tekening aan zijn vader zien. “That’s Lucy in the sky with diamonds”, zei hij over een klasgenootje die hij had getekend. Lennon schreef er een song over die op het legendarische album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band terechtkwam. Dat album werd zo legendarisch, niet alleen door de songs, maar ook door het gebruik van bijzondere instrumenten en de vernieuwende opnametechniek, en niet te vergeten door de albumhoes, ontworpen door Peter Blake. Blake wordt gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Popart in Groot-Brittannië.

In 2014 maakte de Franse cineast de film Lucy. Een jonge vrouw krijgt tegen haar zin een pakket synthetische drugs geïmplanteerd met de opdracht dit naar New York te smokkelen. Maar het pakket begint te lekken, waardoor ze in staat is om uiteindelijk 100 procent van haar hersencapaciteit te ontwikkelen in plaats van de gebruikelijke 10 procent, waartoe wetenschappers in de film de mens in staat achten. De film is een crossover tussen een razendsnelle actiefilm en science fiction, waarin een fascinerend spel gespeeld wordt met ruimte en tijd. In de apotheose, het moment dat Lucy daadwerkelijk haar hersencapaciteit kan benutten, reist ze in een mum van tijd miljoenen jaren terug en komt ze oog in oog te staan met Lucy, de Australopithecus Afarensis.

En om dat in beeld te brengen gaat Besson te leen bij Michelangelo. Het beroemde detail uit De Schepping van Adam, de twee vingers die elkaar bijna raken, markeert in de film ook min of meer het begin van de mensheid. De 21-eeuwse Lucy draagt met haar aanraking als het ware al haar kennis over aan de Lucy, die gezien wordt als de eerste mensachtige. Nou is het beeld bij Michelangelo en Besson nagenoeg hetzelfde, maar de betekenis is tegengesteld. Bij Michelangelo is de schepping misschien wel de belangrijkste daad van God ooit, terwijl het bij Besson het begin is van miljoenen jaren evolutie. Tenzij je vindt dat Lucy, als ultieme mens in haar ultieme moment de mensheid herschept. Dan is er geen sprake meer van een tegenstelling, maar juist van een herhaling.

Categorie: Dwarskijken, film, muziek, schilderkunst Tags: John Lennon en Paul McCartney, Luc Besson, Lucy, Michelangelo

Dwarskijken: Leunend liggen

1 september 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Dwarskijken, Michelangelo, Édouard Manet, De schepping van Adam, Le déjeuner sur l'herbe

Tussen 1508 en 1512 beschilderde Michelangelo het plafond van de Sixtijnse Kapel Rome.  Opdrachtgever was paus Julius II, die het oorspronkelijke azuurblauwe plafond met gouden sterren maar niets vond. De kapel, gebouwd in opdracht van paus Sixtus IV en naar wie zij genoemd werd, was bij aanvang van Michelangelo’s schilderwerk 25 jaar oud. Centraal in de schildering staat De schepping van Adam, met links, achteroverleunend Adam en rechts, haast overrompelend God, die met zijn vinger de vinger van Adam raakt. Het is een van de iconische voorstellingen uit de kunstgeschiedenis.

Een heel andere iconische voorstelling schilderde Edouard Manet 350 jaar later. In een bos zien we twee mannen geheel gekleed samen met een naakte vrouw de lunch gebruiken. In de achtergrond zien we een schaars geklede vrouw in een ven staan. Manets Le déjeuner sur l’herbe riep nog al wat weerstand op. Een naakte vrouw in het gezelschap van twee mannen was absoluut not done. Dat de naakte vrouw bovendien haar blik brutaal naar de kijker wendt speelde ook een rol. En ten slotte was er, puur technisch, veel kritiek op de manier van schilderen. Het doek werd in 1863 geweigerd voor de Salon. Het werd in dat jaar wel getoond op de Salon des Réfusées, zij het naar verluidt, gekuist. Hoe is niet helemaal duidelijk.

De overeenkomst tussen Michelangelo's Adam en een van Manets mannelijke personages beter zichtbaar gemaakt

Tussen Michelangelo’s Schepping en Manets Déjeuner is een interessante overeenkomst. Kijk naar de houding van Adam, leunend op zijn rechterarm, rechterbeen min of meer gestrekt met de knie en de voet naar buiten gedraaid, zijn linkerbeen opgetrokken en zijn linkerarm naar voren wijzend. Dit is exact de houding, maar dan in spiegelbeeld, van de man rechts op Manets schilderij. De overeenkomst is goed te zien als de man met een fotobewerkingsprogramma omdraaien. Overigens is bekend wie model zat voor deze man. Dat was Eugène Manet, een jongere broer van Édouard.

Het oordeel van Paris door Marcantonio Raimondi (detail)
Uitsnede uit Het oordeel van Paris van Marcantonio Raimondi

Waar Michelangelo de schepping van de mens en het ontstaan van de mensheid wilde verbeelden, wilde Manet vooral provoceren en de kleinburgerlijke moraal aan de kaak stellen. In die zin kan het verschil in betekenis nauwelijks groter worden opgevat. Maar de gelijkenis van Adam en de zittende man rechts is niet toevallig. Van Manet is bekend dat hij zich baseerde op een prent van Marcantonio Raimondi. Raimondi was een tijdgenoot van Michelangelo en de belangrijkste graveur van zijn tijd. Van hem is bekend dat hij er veelvuldig op los kopieerde. Zo zou zijn Oordeel van Paris, de prent die Manet gebruikte, een kopie zijn van een schilderij van Rafaël. Rechts in deze prent zien we een scène met twee mannen en een vrouw, hier alle drie naakt, die Manet aan zijn compositie hielpen.
Zou Manet door een van zijn personages letterlijk te spiegelen aan Michelangelo’s Adam zo de ultieme provocatie hebben willen creëren? Hoe langer ik er over nadenk, des te meer wil ik het gaan geloven.  



Categorie: Dwarskijken, schilderkunst Tags: Édouard Manet, Marcantonio Raimondi, Michelangelo

Muurmuseum: Tito/Mulk

16 mei 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Muurmuseum, Titi/Mulk, Parijs

Si vous trouvez que la culture coûte cher, essayez l’ignorance (Als u vindt dat cultuur veel kost, probeer dan eens domheid). In de Rue de Croulebarbe in het dertiende arrondissement van Parijs vond Wieteke van Zeil street art, een muurschildering van Tito/Mulk. De tekst was me uit het hart gegrepen, dus ik geef hem graag een plek in mijn Muurmuseum. Stupiditeit kost een samenleving immers altijd meer dan cultuur.
Wat zien we? Een opengeslagen boek in een soort aureool dat zweeft boven een dynamische verzameling van figuren en motieven. Het boek zou je kunnen zien zien als symbool voor het belang van kennis. Verder herkennen we boven de t en de r van ’trouvez’ kapitein Haddock, de altijd origineel vloekende metgezel van Kuifje. Ook hier lijkt hij zich danig op te winden.
Rechts in de voorstelling zien we een mannentorso met in de rechterhand een portret, onmiskenbaar Vincent van Gogh. Het bovenlijf met de hand zijn onmiskenbaar, ook zonder hoofd, afkomstig van David van Michelangelo, aan wiens werk ook de gebogen linkerarm en het been herinneren, namelijk zijn beelden in de Cappelle Medicee in Florence. En zo zijn er nog diverse details die op zijn minst uitnodigen tot associatie.
De muurschildering is gemaakt door het Franse street art-duo Tito/Mulk. Volgens hun website halen ze hun inspiratie uit superhelden en monsters en uit een mix van seks, drugs, poëzie en geweld. Hun werk duiden ze als een visie op chaos, niet gestoord door een overvloed aan details. Wie dit werk bekijkt, zal onmiddellijk begrijpen wat ze bedoelen. En toch hebben ze hier een uitgesproken boodschap: cultuur kan ons redden, ongeacht hoeveel het moet kosten.
Overigens kunnen we binnenkort in Nederland ook kennismaken met Tito/Mulk. Op initiatief van het Groninger Museum en aansluitend op een tentoonstelling aldaar is het duo nog een week bezig om in de Antaresstraat, in de wijk Paddepoel, een muurschildering te realiseren. Het zal hun eerste werk in Nederland zijn.

Categorie: beeldhouwkunst, schilderkunst, street art Tags: Groningen, Michelangelo, Parijs, Tito/Mulk, Vincent van Gogh

Muurmuseum: Mozes

11 september 2020 door Peter Zunneberg

Tegels, Reims, St. Rémi, Mozes

Bijbelboek Exodus verhaalt over Mozes en hoe hij het volk van Abraham, na jaren van slavernij in Egypte naar het beloofde land leidde. Aangekomen bij de Rode Zee bleek dat een niet te onderschatten barrière. Maar Mozes strekte zijn hand uit, het water week uiteen en er ontstond een doorgang. Toen iedereen veilig aan de overkant was, sloot het water zich weer en werden de achtervolgende Egyptenaren verzwolgen.
In 2010 was er groot wetenschappelijk nieuws. Amerikaanse wetenschappers van het National Center for Atmospheric Research hadden met een computersimulatie aangetoond dat het verhaal waar zou kunnen zijn. Door een sterke oostenwind zou een deel van een watervlakte tijdelijk droog kunnen vallen. Er was maar één klein probleempje: in de Rode Zee die van noord naar zuid loopt is het onmogelijk. Maar misschien, zo opperden de wetenschappers, ging het om een nabijgelegen meer en berustte de aanduiding Rode Zee op een vertaalfout.
Michelangelo, Mozes, RomeWie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis weet dat Mozes al eens eerder slachtoffer is geworden van een foute vertaling. In de kerk van San Pietro in Vincoli in Rome bevindt zich het beroemde Mozesbeeld van Michelangelo. Het is het beroemdste voorbeeld van Mozes met hoorntjes. Maar Mozes had geen hoorntjes moeten hebben, maar moeten stralen, nadat hij van God de tafelen met de tien geboden had gekregen. Het Hebreeuws, de taal waarin het oude testament geschreven is, kent geen klinkers. Waar eeuwenlang karan (hoorntjes) gelezen is, had keren (stralen) gelezen moeten worden.
Ooit lagen er zo’n tweehonderd tegels op de vloer van de oude abdij van Saint Nicaise in Reims, maar daar hadden ze veel te lijden. Uiteindelijk zijn er 48 gered en die hangen nu in de basiliek van Saint Rémi. De vierkante tegels stammen vermoedelijk uit de 13e eeuw, zijn zo’n vijftig bij vijftig centimeter, zijn allemaal 45 graden gedraaid, de hoeken zitten boven en onder, links en rechts. De meeste tegels hebben oudtestamentische voorstellingen, die tijdens de productie als lijntekeningen in de natte klei zijn gekerfd en na het bakken zijn opgevuld met lood. Bijschriften verklaren de tekeningen. Zo is er een Daniël in de leeuwenkuil en zijn er minstens twee met het bijschrift La rouge mer of La mer rouge. En wie zien we daar? Een man die met zijn staf het water splijt, Mozes, compleet met hoorntjes.
Terwijl ik naar de tegels keek, stond naast mij een stel waarvan hij tegels aanwees en het woord diable fluisterde. Nu was het in de Middeleeuwen zeker niet ongewoon om gelovigen schrik aan te jagen voor het verkiezen van de verkeerde weg. Maar op de tegels in Reims is daar zeker geen sprake van. Het is gewoon Mozes met zijn noodlottige hoorntjes.

Mozes, Rode Zee, Reims, St. Rémi

Links: Mozes splijt de Rode Zee; midden: Achtergolvende Egyptenaren worden verzwolgen door de Rode Zee; rechts: Voorstelling houdt mogelijk verband met de dans om het gouden kalf

Categorie: erfgoed, Muurmuseum, tekenkunst Tags: Michelangelo, Mozes, Reims

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in