Het was een iconisch moment op 7 december 1970. De Duitse bondskanselier Willy Brandt, op bezoek in Warschau, maakte een knieval en herdacht zo de slachtoffers van het nationaal-socialistisch bewind, die vielen bij de opstand van het Getto in Warschau in 1943. Het was een gebaar van verzoening dat leidde tot een verzoeningspolitiek tussen West- en Oost-Europa. Helemaal onomstreden was het gebaar niet, want het betekende ook dat West-Duitsland definitief afstand deed van de Duitse gebieden die voor de Tweede Wereldoorlog nog als Duits werden beschouwd.
De knieval is op die zevende december uitgebreid vastgelegd. Brandt is op foto’s te zien en profil, nagenoeg frontaal of zoals hier in driekwart. Wie destijds de foto’s hebben gemaakt, is niet te achterhalen. Als bron worden grote persbureaus vermeld. Overigens is Brandts knieval niet alleen fotografisch vereeuwigd, maar ook – vanuit een andere hoek – op een monumentale plaquette die nog altijd in Warschau te zien is.
In 2001 maakte de Italiaanse kunstenaar Maurizo Cattelan Him, een beeld van een schooljongen in gebed, maar met het hoofd van Adolf Hitler. Was het werk van Cattelan in die tijd al provocerend – denk aan La nona ora uit 1999 waarin paus Johannes Paulus II getroffen wordt door een meteoriet – met Him gooide hij er nog een schepje bovenop door het beeld uitgerekend in Warschau in het voormalige getto ten toon te stellen. In houding vertoont het beeld grote gelijkenis met Willy Brandt, ruim dertig jaar eerder. Het grootste verschil zit hem in de blik. Waar Brandt deemoedig en respectvol het hoofd naar beneden buigt, blikt het Hitlerbeeld bijna uitdagend omhoog, waar in een gebed doorgaans de ogen juist gesloten zijn. Cattelan verklaarde zelf ooit over het beeld: “Hitler is pure fear; it’s an image of terrible pain. It even hurts to pronounce his name. And yet that name has conquered my memory, it lives in my head, even if it remains taboo.”
Sinds ik de foto van Willy Brandts knieval zag, kan ik Him niet meer los zien van die historische gebeurtenis. Maar tegelijk kom ik in geen enkele beschouwing over Cattelans beeld een verwijzing naar Willy Brandt tegen. En dat verbaast me. Ik kan niet geloven dat Cattelan met de keuze voor een plek om zijn werk te tonen, niet geweten heeft dat min of meer op dezelfde plaats dertig jaar tevoren een wereldleider in nagenoeg dezelfde houding zat.
NB De foto van Willy Brandt komt uit De groene Amsterdammer, 14 augustus 2019
Geef een antwoord